Het Sarphati Cohort, een groot en langlopend onderzoek naar de gezondheid van kinderen in Amsterdam bestaat deze maand vijf jaar. Inmiddels doen meer dan 10.000 kinderen mee aan dit onderzoek. Dit onderzoek staat aan de basis van het onderzoeksinitiatief Sarphati Amsterdam, een samenwerking tussen GGD en de Amsterdamse kennisinstellingen dat in maart 2018 is opgericht om onderzoek, beleid en praktijk met elkaar te verbinden. Zodat de kennis die wij opdoen gebruikt kan worden voor betere gezondheidsadviezen.

De afgelopen vijf jaar zijn er veel bijeenkomsten georganiseerd om kennis te delen en onderzoek, beleid en praktijk met elkaar te verbinden. Er staat een onderzoeksstructuur en er zijn en worden al diverse onderzoeken uitgevoerd onder de vlag van Sarphati Amsterdam.

We blikken samen met prof. dr. ir. Jaap Seidell terug op de afgelopen vijf jaar.

“Ik heb jarenlang heel veel kennis mogen vergaren en inzichten mogen krijgen. Die kennis wil ik teruggeven aan de samenleving, zodat de samenleving gezonder wordt.”

Prof. dr. ir. Jaap Seidell is voedingswetenschapper, auteur, en universiteitshoogleraar Voeding en Gezondheid aan de VU Amsterdam, waarin hij zich richt op voeding, leefstijl en obesitas met focus op preventie. Hij was vanaf het begin (2013) intensief betrokken bij de ontwikkeling van Sarphati Amsterdam. Bij de formele oprichting in 2018 vormde hij samen met prof. dr. Arnoud Verhoeff de directie en vertegenwoordigde hij de kennisinstellingen (VU Amsterdam, UvA, HvA, Amsterdam UMC). Deze rol vervulde hij tot juli 2023. Wat waren zijn ervaringen, en wat wil hij nog meegeven?

Hoe kwam Sarphati Amsterdam tot stand?

“Sinds eind jaren negentig werk ik samen met prof. dr. Arnoud Verhoeff. Ik werkte toen nog bij het RIVM en Verhoeff al bij de GGD Amsterdam. Het vraagstuk over gezondheidsverschillen in de stad, tussen stadsdelen en wijken, en de rol die leefstijl hierbij speelt trok ons beiden. Ook waren we beiden promotor voor dr. Joanne Ujcic-Voortman, die ook betrokken was bij de oprichting van Sarphati Amsterdam en sinds de oprichting programmamanager is.

Als universiteitshoogleraar bij de VU raakte ik betrokken bij de Amsterdamse kennisinstellingen. Op een gegeven moment ontstond de behoefte om als kennisinstellingen meer de samenwerking op te zoeken met de gemeente. Op een avond, tijdens een bijeenkomst van ‘Kennis in de Stad’, heb ik een pleidooi gehouden aan de het stadsbestuur, ambtenaren en de universiteiten om die samenwerking aan te gaan. Wij hebben de kennis, waarom zouden we die niet bij elkaar kunnen brengen om kinderen te helpen gezonder op te groeien? Want het verkleinen van gezondheidsverschillen begint bij de jeugd. Dat was de start van Sarphati Amsterdam. Prof. dr. Jaap Goudsmit (microbioloog ) gaf voor de Amsterdam Economic Board destijds leiding aan de portfolio over gezondheid. Hij kwam met het voorstel voor een Cohort gekoppeld aan de Jeugdgezondheidszorg, en ik stelde het thema overgewicht bij kinderen voor, omdat dit speelt in Amsterdam. En toen hebben Goudsmit, Verhoeff en ik Sarphati Amsterdam bedacht.”

Waarom is voor deze naam gekozen?

“We zien de kinderen in Amsterdam op dezelfde manier als Samuel Sarphati eind 19e eeuw de stad zag. Hij zag grote gezondheidsverschillen in Amsterdam. Destijds werd de schuld bij de mensen in de achterstandswijken in Amsterdam zelf gelegd. De dokters zeiden: ‘die mensen zijn niet schoon. Ze zijn arm. Dat is allemaal hun eigen schuld’. Sarphati zag dat anders: niet de mensen maken zichzelf ziek, de stad maakt ze ziek. Als je de stad gezonder maakt, met vuilophaaldiensten, een broodfabriek en werkgelegenheidsprojecten, dan worden ook de mensen gezonder. Kijk naar het systeem, en kijk naar de stad als patiënt. Wij doen dit ook, al zijn de problemen nu wel anders: toen was het cholera, nu zijn het ongezonde voeding, slaapproblemen, stress, en dergelijke.”

Wat zijn voor jou de belangrijkste lessen uit de afgelopen vijf jaar?

“Het belangrijkste vind ik de samenwerking. Dat vind ik ook een van de successen van Sarphati. Het bij elkaar brengen van mensen. Bijvoorbeeld met Sarphati Explore, waarin we onder andere het thema slaap onder de aandacht hebben gebracht. Verschillende onderzoekers en professionals die bezig waren met slaap bij kinderen bleken elkaar nog niet te kennen, maar in de praktijk zaten ze bij wijze van spreken drie deuren bij elkaar vandaan. Bijeenkomsten zoals de Sarphati Explore en de symposia die door Sarphati Amsterdam worden georganiseerd brengen deze mensen bij elkaar.
Daarnaast is het een uitdaging om met verschillende grote instituten samen te werken, iedereen werkt anders, maar door het enthousiasme van alle medewerkers is het geslaagd. We werken nu samen aan een onderzoeksinfrastructuur die van ons allemaal is.”

Waar ben je het meest trots op?

“Dat we het Sarphati Cohort, het langlopende grote gezondheidsonderzoek onder kinderen in Amsterdam, tot stand hebben gebracht. Meer dan 10.000 ouders nemen nu deel aan het onderzoek. Dat is een verdienste van de GGD. Dit vraagt ook goede samenwerking, met de JGZ van GGD Amsterdam en SAG zorgontwikkeling voor het werven van deelnemers en het meten van gegevens tijdens de consulten. Het is gelukt om met relatief weinig middelen zo’n mooi en groot project op te zetten. Dit is een geweldige inspanning waar Sarphati Amsterdam trots op kan zijn.”

Wat heb je verder nog gedaan naast je werk voor Sarphati?

“Ik heb jarenlang heel veel kennis mogen vergaren en inzichten mogen krijgen. Die kennis wil ik teruggeven aan de samenleving, zodat de samenleving gezonder wordt. Eén van de manieren waarop ik dat doe is de vragen die mensen hebben te beantwoorden, in onder andere columns van het Parool, maar ook met de podcastrubriek ‘Broodje Jaap’. Er is, zeker bij ouders, veel behoefte aan informatie. Mensen die het over hun eigen kinderen hebben, hebben het over hun zorgen. Bijvoorbeeld als het kind niet eet, of te dik of te dun lijkt te zijn. Ze proberen het eetpatroon aan te passen, maar soms wil het maar niet lukken. We hebben veel onderzoek gedaan, ook naar ouderschapsstijlen, en wat wel en niet werkt, dus ik help graag die vragen beantwoorden.”

Wat zou je Sarphati Amsterdam willen meegeven voor de toekomst?

“Blijf de blik op het groter geheel houden, net zoals Samuel Sarphati dit deed. Verlies het doel niet uit het oog. Bij het team Sarphati Amsterdam leeft dit, sowieso, heel erg. De intrinsieke motivatie is er.”